Usytuowanie i opis

Stradów, kompleks osadniczo obronny, zdjęcie lotnicze z zasobów WUOZ w Kielcach (stan na 2008 r.)na licencji CC BY-SA 3.0 zródło: zabytek.pl

Stradów leży w południowej części województwa świętokrzyskiego, na obszarze Garbu Wodzisławskiego, jednego z mezoregionów Niecki Nidziańskiej, w dorzeczu rzeki Nidzicy. Grodzisko zlokalizowane jest na północ od zabudowy wsi, na płaskowyżu lessowym, wyniesionym znacznie ponad otaczający go teren, opadającym łagodnie w stronę południowo – zachodnią, a od zachodu przylegającym do stromego stoku dolinki potoku Stradomka. Wczesnośredniowieczny zespół osadniczy składa się z grodziska (stanowisko 1), dwóch osad otwartych (stanowisko 2 i 4), oraz cmentarzyska szkieletowego (stanowisko 6) i pojedynczych szkieletów wczesnośredniowiecznych odkrytych na stan. 3 (cmentarzysko kultury łużyckiej). W skład kompleksu wchodzi również kilka stanowisk, zlokalizowanych w terenie, które nie były dotąd badane wykopaliskowo.

Grodzisko o łącznej powierzchni około 25 hektarów, obejmuje gród właściwy (Zamczysko) oraz trzy podgrodzia (Barzyńskie, Mieścisko i Waliki). Gród właściwy, zlokalizowany w północno – zachodniej części założenia,  zajmował powierzchnię około 1,5 hektara, miał kształt zbliżony do pięciokąta. Był otoczony wałem o długości około 500 m, a od północy, południa i wschodu również fosą. Od północy przylegało podgrodzie Mieścisko, od północnego-wschodu, wschodu i południa Barzyńskie (około 16 hektarów), najbardziej na północ wysunięte było podgrodzie Waliki.

Historia

Stradów był ważnym grodem plemienia Wiślan. Służył on wtedy w razie obcego najazdu jako refugium – miejsce schronienia okolicznej ludności, często z całym swym dobytkiem. Z tego okresu na pewno pochodzą podgrodzia. Zbudowano je w IX lub nawet VIII wieku. Gród właściwy – Zamczysko, według obecnego stanu wiedzy, powstał później – w 2. połowie X wieku, ale na jego terenie istniała wcześniej osada otwarta. Wydaje się, że w okresie państwa Piastów nie został on zniszczony, ale funkcjonował nadal.

O jego istotnej roli administracyjnej i militarnej w tym czasie świadczą pośrednio późniejsze źródła potwierdzające jego powiązanie z własnościami Awdańców – rodu o ogromnym znaczeniu politycznym w monarchii wczesnopiastowskiej i w XII wieku. W XIV i XV wieku należała do nich część samego grodu. Jest zatem prawdopodobne, że Stradów być może już we wczesnym średniowieczu był zespołem osadniczym jednej z najważniejszych rodzin możnowładczych tamtego czasu. Przypuszczalnie to Awdańcowie w okresie jego świetności pełnili w nim urzędy, a z czasem z nadania książęcego otrzymali na własność tereny na podgrodziu i w najbliższej okolicy.

Po pożarze w połowie XI wieku, gród nie został już jednak odbudowany. Zapewne powoli tracił na znaczeniu na rzecz znajdującego się w pobliżu ośrodka w Wiślicy. Zmieniła się struktura organizacyjna państwa oraz funkcja, jaką grody miały spełniać i tak duże założenia nie były już potrzebne.  Dalsze losy tego terenu nie są do końca znane. Osadnictwo średniowieczne rozwijało się na południe od niego. Nie wiadomo, czy wnętrze grodu wykorzystywane było w celach rolniczych, jak to miało miejsce później. Na pewno od XVIII wieku, na obszarze podgrodzi znajdowały się pola orne, co skutkowało powolnym niszczeniem warstw archeologicznych. Gród właściwy użytkowany był jako pastwisko gminne.

Stan i wyniki badań

Badania wykopaliskowe prowadzone były w latach 1956-1963 z ramienia Zakładu Archeologii Polski IHKM PAN w Krakowie pod kierunkiem S. Noska. Objęły one gród właściwy i trzy podgrodzia oraz sąsiednie stanowiskach. Na Zamczysku przebadano pozostałości osady otwartej oraz umocnień otaczających gród. Odkryto 221 obiektów, w tym 31 zrębowych budynków półziemiankowych oraz cztery groby. Najstarsze umocnienia grodu miały postać szańca z nieokreśloną konstrukcją drewnianą na szczycie, kolejne zbudowano w konstrukcji skrzyniowej. W 1997 roku pod kierunkiem H. Zoll-Adamikowej oraz M. Wołoszyna przeprowadzono sondażowe badania wałów podgrodzia Barzyńskiego (wał w konstrukcji plecionkowej, wzmocnionej poziomymi belkami) oraz wału oddzielającego podgrodzia Barzyńskie i Mieścisko. Wykonano wówczas pierwsze datowanie konstrukcji drewnianych metodą dendrochronologiczną, które pozwoliły określić moment powstania wałów podgrodzi.

Materiał zabytkowy pochodzący z badań oraz dokumentacja znajdują się w zbiorach IHKM PAN w Krakowie (Stacja Archeologiczna w Igołomii)

Oprac. Nina Glińska, NID OT Kielce, 20.08.2014 r.

Bibliografia

• Buko A. (red.), Stradów. Wczesnośredniowieczny zespół osadniczy. T. 1, „Polskie Badania Archeologiczne”, t. 36, Kraków 2007.
• Dąbrowska E., Studia nad osadnictwem wczesnośredniowiecznym ziemi wiślickiej, Warszawa 1965, s. 257-268.
• Dąbrowska E., Wielkie grody dorzecza górnej Wisły, Wrocław 1973, s. 167-169, 254-255.
• Dąbrowska E., Stradów, [w:] Słownik Starożytności Słowiańskich, t. 5, Wrocław 1975, s. 429-431.
• Maj U., Stradów, stanowisko 1. Część I. Ceramika wczesnośredniowieczna, Kraków 1990.
• Maj U., Zoll-Adamikowa H., W kwestii chronologii wczesnośredniowiecznego grodziska w Stradowie, „Sprawozdania Archeologiczne”, 1992, t. 44, s. 273-296.
• Poleski J., Grody plemienne i wczesnopaństwowe w Małopolsce, [w:] Początki sąsiedztwa. Pogranicze etniczne polsko-rusko-słowackie w średniowieczu, Rzeszów 1996, s. 112-119.
• Tyniec-Kępińska A., Nowe spojrzenie na fortyfikacje grodu właściwego w Stradowie, woj. kieleckie, „Sprawozdania Archeologiczne”, 1996, t. 48, s. 33-47.
• Wołoszyn M., Zoll-Adamikowa H., Pierwsze badania wałów podgrodzi w Stradowie w 1997 r., „Sprawozdania Archeologiczne”, 1998, t. 50, s. 229-264.
• Zoll-Adamikowa H., Problem datowania grodziska w Stradowie w świetle najnowszych badań, [w:] Buko A., Świechowski Z. (red.) Osadnictwo i architektura ziem polskich w dobie zjazdu gnieźnieńskiego, Warszawa 2000, s. 245-248.