ARTYKUŁY / INFORMACJE / RECENZJE / WIERZENIARzeczowe źródło o duchowości nadbałtyckich Słowian, czyli Mity, kult i rytuał 30 kwietnia 20208 maja 2022 Pierwszą pozycją wydaną w serii „Wszechnica Trygława” jest zbiór artykułów archeologa dra Kamila Kajkowskiego pt. „Mity, kult i rytuał. O duchowości nadbałtyckich Słowian”. Tytuł: Mity, kult i rytuał. O duchowości nadbałtyckich Słowian Autor: Kamil Kajkowski Wydawca: Wydawnictwo Triglav Rok wydania: 2017 Liczba stron: 308 Autor to doktor nauk humanistycznych w zakresie archeologii, kustosz w Muzeum Zachodniokaszubskim w Bytowie. Był znany mi wcześniej przede wszystkim jako współautor Andrzeja Kuczkowskiego przy monografii „Religia Pomorzan we wczesnym Średniowieczu”. Materiały ujęte w książce to rozszerzone i poprawione wersje dwunastu tekstów publikowanych przez badacza na przestrzeni lat w monografiach pokonferencyjnych czy periodykach naukowych. Jak sam przekazuje autor pracy we wstępie: „… postęp badań nad zagadnieniami bezpośrednio powiązanymi z tematem podjętych rozważań wymusza potrzebę uwzględnienia najnowszych źródeł wykopaliskowych, trendów, ustaleń, a w kilku przypadkach sięgnięcia do źródeł pisanych dotąd jedynie wyjątkowo wykorzystywanych w badaniach nad kultem pogańskim.” Artykuły zostały ułożone w czterech grupach: „ Przestrzeń”, „Moc”, „Człowiek” i „Zwierzę”. Przestrzeń W pierwszej części „Przestrzeń” naukowiec zajmuje się wodą, świętymi gajami i kamieniami w przedchrześcijańskich wierzeniach na Pomorzu. Tu także znajduje się doskonały przegląd stanowisk archeologicznych, znajdujących się na wyspach jeziornych Pomorza Środkowego. Bogato ilustrowany w zdjęcia i mapy pokazujące położenie wysp i znalezisk. Mamy tu dobrze opisane znaleziska na Jeziorze Zarańskim w Żółte, na Jeziorze Gęgnowo w Nętnie, na jeziorze Kwiecko i w kilku innych miejscach. Brakuje dokładniejszego opisu badań w miejscowości Ostrowite, ale podejrzewam, że spowodowane jest to późną publikacją wyników wykopalisk w stosunku do wydania książki. W artykule „Słowiańskie święte gaje na Pomorzu we wczesnym Średniowieczu”, napisanym wspólnie z A. Kuczkowskim brakuje mi zajęcia się dokładniej funkcją funeralną świętego gaju. Są co prawda wymieniane kurhany, ale bardzo skrótowo. A przecież o tego typu zachowanych znaleziskach szerzej obaj autorzy rozpisywali się w wymienianej wcześniej monografii. Mamy tu dobrze przebadane i opisane cmentarzyska kurhanowe w Kleczanowie [1], Krzętlach [2] czy w Będkowicach [3]. Tu także mamy XIX–wieczne wykopaliska na Bugaju (zwracam uwagę na ten toponim) w Pabianicach. Zresztą, jak badacze sami zauważają za praca prof. Buko, „gdyby kurhan znajdował się na terenie użytkowanym rolniczo, zostałby zniszczony w przeciągu 25–40 lat.” Brakuje w opisywanych źródłach odnośnie świętych gajów relacji franciszkańskiej z roku 1331 ze Słowiańszczyzny Południowej [4]. Moc W drugiej części „Moc” archeolog nie unika kontrowersyjnego (przynajmniej dla części odbiorców) tematu składania przez wczesnośredniowiecznych Słowian ofiar z ludzi. Opisane jest to dokładnie na podstawie źródeł, jak i znalezisk archeologicznych. Czy autor udzielił odpowiedzi twierdzącej na intrygujący tytuł „Czy bogowie Pomorzan łaknęli krwi obcych?” to już każdy musi się przekonać osobiście czytając tę pozycję. W tym i następnym tekście sporo jest o pochówkach atypowych w omawianym okresie. W ostatnim materiale badacz zajmuje się passusem z Helmonda dotyczącym dwóch rzekomych bóstw Czernoboga i Białoboga. Włącza tu do badan komparatystycznych także materiał archeologiczny. Człowiek Część trzecia „Człowiek” rozpoczynają dwa powiązane ze sobą artykuły. Bo przecież „[…] Rola napojów alkoholowych w obrzędowości…” i „[…] Taniec, muzyka i śpiew w kulturze duchowej…” łączą się. Tu oprócz źródeł pisanych i archeologicznych, autor sięga także do badań etnograficznych, pokazując kontynuacje kulturową, jak na przykład w przypadku kaszubskiego gęślarza Gróta żyjącego w XIX w. Tu bardzo interesujące dla mnie były znaleziska archeologiczne – czerpaki z ornitomorficznym uchwytem – zakładam, że w kształcie kaczki/nura, które mamy z kilku stanowisk – Łęczyca, Żółte, Ostrów Lednicki. Ostatnia pozycja w tej części „Słowiańskie wędrówki w zaświaty. […]” to krótkie wprowadzenie do eschatologii słowiańskiej. Zwierzę „Zwierzę” – kończą ten zbiór dwa artykuły o psie i dziku w wierzeniach wczesnośredniowiecznych Pomorzan. W tekście o psie ujęty został katalog znalezisk szczątków psa na cmentarzyskach i innych miejscach. Pokazano przypadki ofiary zakładzinowej z tego zwierzęcia, a także porównano jego rolę w innych wierzeniach indoeuropejskich. W drugim tekście autor skupił się na roli dzika w opisie Thietmara sanktuarium w Radogoszczy i toponimach związanych z tym zwierzęciem. Podsumowując – poprzez zebranie prac wydawanych często w bardzo małych nakładach, czy po raz pierwszy udostępnionych w języku polskim, powstała bardzo interesująca pozycja. Dwa bonusy to uwzględnienie w tekstach najnowszych badań oraz zbiorcza bibliografia – rzecz bardzo ważna dla chcących pogłębić dane tematy. Tu mała łyżeczka dziegciu – brak w bibliografii wymienianej w jednym z tekstów pracy D. Błaszczyka „Obraz i funkcja lasu w życiu społeczeństwa wczesnośredniowiecznej Polski (X-XIII w.), ale zakładam, że za ten błąd odpowiada redaktor wydawnictwa. Książkę można zakupić na stronie wydawnictwa: KUP KSIĄŻKĘ Książka: Mity, kult i rytuał. O duchowości nadbałtyckich Słowian. Źródło: www.triglav.pl Literatura A. Buko „Archeologia Polski wczesnośredniowiecznej” Warszawa 2011 str. 147 i następne. H. Wiklak „Cmentarzysko kurhanowe w Krzętlach w pow. wieluńskim”, „Prace i Materiały Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi”, nr 19, Łódź 1972 r. s. 249-269. G. Domański „Ślężański zespół osadniczy i kultowy we wczesnym średniowieczu” (w:) „Człowiek, sacrum, środowisko. Miejsca kultu we wczesnym średniowieczu” Wrocław 2000. W. Szafrański „Religie światowe i religie Słowian” Warszawa 1983 str. 27. Autor: Arkadiusz Bartwicki Korekta: Stanisław Lipski W ramach iSAP- Słowiańska Agencja Prasowa CC- BY- SA 3.0 Materiał powstał w oparciu o współpracę