Pierwszą pozycją wydaną w serii „Wszechnica Trygława” jest zbiór artykułów archeologa dra Kamila Kajkowskiego pt. „Mity, kult i rytuał. O duchowości nadbałtyckich Słowian”.

Tytuł: Mity, kult i rytuał. O duchowości nadbałtyckich Słowian
Autor: Kamil Kajkowski
Wydawca: Wydawnictwo Triglav
Rok wydania: 2017
Liczba stron: 308

Autor to doktor nauk humanistycznych w zakresie archeologii, kustosz w Muzeum Zachodniokaszubskim w Bytowie. Był znany mi wcześniej przede wszystkim jako współautor Andrzeja Kuczkowskiego przy monografii „Religia Pomorzan we wczesnym Średniowieczu”.
Materiały ujęte w książce to rozszerzone i poprawione wersje dwunastu tekstów publikowanych przez badacza na przestrzeni lat w monografiach pokonferencyjnych czy periodykach naukowych.

Jak sam przekazuje autor pracy we wstępie: „… postęp badań nad zagadnieniami bezpośrednio powiązanymi z tematem podjętych rozważań wymusza potrzebę uwzględnienia najnowszych źródeł wykopaliskowych, trendów, ustaleń, a w kilku przypadkach sięgnięcia do źródeł pisanych dotąd jedynie wyjątkowo wykorzystywanych w badaniach nad kultem pogańskim.”

Artykuły zostały ułożone w czterech grupach: „ Przestrzeń”, „Moc”, „Człowiek” i „Zwierzę”.

Przestrzeń

W pierwszej części „Przestrzeń” naukowiec zajmuje się wodą, świętymi gajami i kamieniami w przedchrześcijańskich wierzeniach na Pomorzu.
Tu także znajduje się doskonały przegląd stanowisk archeologicznych, znajdujących się na wyspach jeziornych Pomorza Środkowego. Bogato ilustrowany w zdjęcia i mapy pokazujące położenie wysp i znalezisk. Mamy tu dobrze opisane znaleziska na Jeziorze Zarańskim w Żółte, na Jeziorze Gęgnowo w Nętnie, na jeziorze Kwiecko i w kilku innych miejscach. Brakuje dokładniejszego opisu badań w miejscowości Ostrowite, ale podejrzewam, że spowodowane jest to późną publikacją wyników wykopalisk w stosunku do wydania książki.

W artykule „Słowiańskie święte gaje na Pomorzu we wczesnym Średniowieczu”, napisanym wspólnie z A. Kuczkowskim brakuje mi zajęcia się dokładniej funkcją funeralną świętego gaju. Są co prawda wymieniane kurhany, ale bardzo skrótowo. A przecież o tego typu zachowanych znaleziskach szerzej obaj autorzy rozpisywali się w wymienianej wcześniej monografii. Mamy tu dobrze przebadane i opisane cmentarzyska kurhanowe w Kleczanowie [1], Krzętlach [2] czy w Będkowicach [3]. Tu także mamy XIX–wieczne wykopaliska na Bugaju (zwracam uwagę na ten toponim) w Pabianicach. Zresztą, jak badacze sami zauważają za praca prof. Buko, „gdyby kurhan znajdował się na terenie użytkowanym rolniczo, zostałby zniszczony w przeciągu 25–40 lat.” Brakuje w opisywanych źródłach odnośnie świętych gajów relacji franciszkańskiej z roku 1331 ze Słowiańszczyzny Południowej [4].

Moc

W drugiej części „Moc” archeolog nie unika kontrowersyjnego (przynajmniej dla części odbiorców) tematu składania przez wczesnośredniowiecznych Słowian ofiar z ludzi. Opisane jest to dokładnie na podstawie źródeł, jak i znalezisk archeologicznych. Czy autor udzielił odpowiedzi twierdzącej na intrygujący tytuł „Czy bogowie Pomorzan łaknęli krwi obcych?” to już każdy musi się przekonać osobiście czytając tę pozycję. W tym i następnym tekście sporo jest o pochówkach atypowych w omawianym okresie.
W ostatnim materiale badacz zajmuje się passusem z Helmonda dotyczącym dwóch rzekomych bóstw Czernoboga i Białoboga. Włącza tu do badan komparatystycznych także materiał archeologiczny.

Człowiek

Część trzecia „Człowiek” rozpoczynają dwa powiązane ze sobą artykuły. Bo przecież „[…] Rola napojów alkoholowych w obrzędowości…” i „[…] Taniec, muzyka i śpiew w kulturze duchowej…” łączą się. Tu oprócz źródeł pisanych i archeologicznych, autor sięga także do badań etnograficznych, pokazując kontynuacje kulturową, jak na przykład w przypadku kaszubskiego gęślarza Gróta żyjącego w XIX w. Tu bardzo interesujące dla mnie były znaleziska archeologiczne – czerpaki z ornitomorficznym uchwytem – zakładam, że w kształcie kaczki/nura, które mamy z kilku stanowisk – Łęczyca, Żółte, Ostrów Lednicki.
Ostatnia pozycja w tej części „Słowiańskie wędrówki w zaświaty. […]” to krótkie wprowadzenie do eschatologii słowiańskiej.

Zwierzę

„Zwierzę” – kończą ten zbiór dwa artykuły o psie i dziku w wierzeniach wczesnośredniowiecznych Pomorzan. W tekście o psie ujęty został katalog znalezisk szczątków psa na cmentarzyskach i innych miejscach. Pokazano przypadki ofiary zakładzinowej z tego zwierzęcia, a także porównano jego rolę w innych wierzeniach indoeuropejskich. W drugim tekście autor skupił się na roli dzika w opisie Thietmara sanktuarium w Radogoszczy i toponimach związanych z tym zwierzęciem.

Podsumowując – poprzez zebranie prac wydawanych często w bardzo małych nakładach, czy po raz pierwszy udostępnionych w języku polskim, powstała bardzo interesująca pozycja.  Dwa bonusy to uwzględnienie w tekstach najnowszych badań oraz zbiorcza bibliografia – rzecz bardzo ważna dla chcących pogłębić dane tematy.  Tu mała łyżeczka dziegciu – brak w bibliografii wymienianej w jednym z tekstów pracy D. Błaszczyka „Obraz i funkcja lasu w życiu społeczeństwa wczesnośredniowiecznej Polski (X-XIII w.), ale zakładam, że za ten błąd odpowiada redaktor wydawnictwa.

Książkę można zakupić na stronie wydawnictwa:   KUP KSIĄŻKĘ

Literatura

1. A. Buko „Archeologia Polski wczesnośredniowiecznej” Warszawa 2011 str. 147 i następne.
2. H. Wiklak „Cmentarzysko kurhanowe w Krzętlach w pow. wieluńskim”, „Prace i Materiały Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi”, nr 19, Łódź 1972 r. s. 249-269.
3. G. Domański „Ślężański zespół osadniczy i kultowy we wczesnym średniowieczu” (w:) „Człowiek, sacrum, środowisko. Miejsca kultu we wczesnym średniowieczu” Wrocław 2000.
4. W. Szafrański „Religie światowe i religie Słowian” Warszawa 1983 str. 27.

Autor: Arkadiusz Bartwicki
Korekta: Stanisław Lipski
W ramach iSAP- Słowiańska Agencja Prasowa
CC- BY- SA 3.0