Grodzisko w Chodliku (woj. lubelskie)

Wczesnośredniowieczne grodzisko w Chodliku, gm. Karczmiska, woj. Lubelskie. fot. Lukasz Miechowicz CC BY 4.0

We wczesnym średniowieczu jeden z potężnych grodów obronnych skupionych w Kotlinie Chodelskiej, zaliczany do „wielkich“ grodów słowiańskich,, otoczony potrójnymi wałami o blisko 2 km długości. Szacuje się, że cały zespół osadniczy Chodlika liczył ok. 20 ha powierzchni, z osadami otwartymi 80-100 ha. W jego skład wchodził dobrze ufortyfikowany gród właściwy oraz rozległa osada przygrodowa od strony południowo-wschodniej. Od 1997 r., corocznie w maju, na terenie grodziska odbywa się festyn, znany jako Majówka Archeologiczna.

Usytuowanie i opis

Grodzisko znajduje się w zach. części wsi Chodlik, ok. 200 m w linii prostej na południowy zachód od jej ostatnich zabudowań, 400 m od koryta Chodelki i ok.2 km na południe od grodziska w Żmijowiskach. Usytuowane jest między korytami rzek Chodelki i Jankówki , w pd.-wsch. części rozległej terasy nadzalewowej, która ma kształt zbliżony do trójkąta skierowanego podstawą do Chodelki, w otoczeniu niegdyś zabagnionych i trudno dostępnych mokradeł, obecnie zmeliorowanych i osuszonych. Lokalna nazwa stanowiska to „Szwedzkie Wały”. W skład zespołu osadniczego w Chodliku wchodzą relikty grodziska oraz pd.-wsch. osada przygrodowa. Grodzisko jest przykładem nizinnego, trójwałowego, pierścieniowatego założenia obronnego o powierzchni ok. 8 ha. Wały otaczał potrójny system fos. Obecnie fortyfikacje czytelne są w terenie głównie na odcinkach pd. i zach., gdzie wały miejscami zachowały się do wys. 2 – 2,5 m. Od pd.-wsch. przylega do grodziska rozległa otwarta osada przygrodowa o powierzchni ok. 12 ha. Przypuszcza się, że pozostała część wzniesienia (ok. 80-100 ha) była użytkowana rolniczo w okresie funkcjonowania grodu. W l. 60.XX w. pn. część grodziska została przecięta rowem melioracyjnym i drogą. Obecnie teren grodziska jest zadbanym nieużytkiem, porośniętym trawą i częściowo zalesionym.

Historia

Gród na terenie dzisiejszej wsi Chodlik funkcjonował we wczesnym średniowieczu (VIII – IX w.), towarzysząca jemu osada otwarta od IX do XI w. A. Gardawski badający grodzisko w l.50 i 60.XX w. sądził, że wały powstawały stopniowo – najpierw wał wewnętrzny, następnie środkowy, a na końcu zewnętrzny. Jego zdaniem gród stale się powiększał. Obecnie dopuszcza się, iż wały mogły powstać w jednym czasie. Obiekt jest całkowicie anonimowy w przekazach pisanych. Grodzisko w Chodliku odkrył A. Chotyński w 1907 r.

Stan i wyniki badań

W latach 1952, 1959-1962, były prowadzone prace badawcze pod kierunkiem A. Gardawskiego, w latach 1963-64 i 1966 – A. Gardawskiego i S. Hoczyk-Siwkowej, w 1968 i 1972 r. – A. Gardawskiego i I .Kutyłowskiej, 1975 r. S. Hoczyk-Siwkowej.

Chodlik stan. 1, gm. Karczmiska, grodzisko, wały ziemne w części wschodniej, stan obiektu w 2013 r., fot. Ewa Prusicka CC BY-NC-ND 3.0 PL

W latach 2000-2002 badania wykopaliskowe prowadzili: S. Hoczyk-Siwkowa oraz P. Lis. Wielosezonowe badania objęły majdan, wały i fosy grodziska oraz płd.-wsch. osadę przygrodową. Badania powierzchniowe AZP na stanowisku przeprowadzono w 1980 r. Badania dendrochronologiczne i debrologiczne prób zwęglonego drewna z badań archeologicznych wykonał M. Krąpiec w 2002 r. W wyniku badań archeologicznych ustalono, że wały obronne dawnego grodu nie miały jednolitej konstrukcji. Wał I (wewnętrzny, położony najbliżej majdanu grodziska i na wielu odcinkach obecnie całkowicie zniwelowany) był najniższy, o wys. ok. 0,70 m i szerokości u podstawy ok. 10 m. Jego nasyp wykonano wyłącznie z ziemi, bez konstrukcji drewnianych. Przypuszcza się, że był zwieńczony palisadą i stanowił pierwszą linię obronną grodu. Wał II (środkowy) o wys. ok. 1,30 m. i szerokości podstawy ok. 12 m , badany w części pd., pd.-wsch. i wsch., na niektórych odcinkach był wyłącznie ziemny, na innych drewniano-ziemny o konstrukcji rusztowej. Wał III (zewnętrzny) badany po stronie południowej, wschodniej i północnej, usypany został z ziemi z konstrukcją skrzyniową tylko na wybranych fragmentach. Ten sposób budowy wału zewnętrznego został rozpoznany na odcinku 120 m w jego części północnej. W jednym z wykopów odkryto pełny zarys podstawy skrzyni wykonanej z grubych belek kładzionych na zrąb, o wym. zewnętrznych ok. 8 X 8,5 m i wewnętrznych 5,5 X 5,5 m, wypełnionych ziemią. Rejestrowane ślady spalonego drewna w konstrukcjach wałów świadczą o pożarze grodu. Zabudowa mieszkalna w postaci pozostałości reliktów chat-półziemianek, zbudowanych w konstrukcji zrębowej i wyposażonych w kamienne paleniska, koncentrowała się w południowej partii owalnego majdanu oraz w pierwszym międzywalu. W północnej części grodziska nie odkryto śladów zabudowy. W centralnej części majdanu znajdowała się studnia o drewnianej cembrowinie, budowanej na zrąb, której datowanie za pomocą dendrochronologii ustalono na 725 lub 945 r. Badania na osadzie otwartej ujawniły relikty zabudowy w postaci palenisk, jam o charakterze gospodarczym i koncentracji zabytków ruchomych. W trakcie wielosezonowych prac wykopaliskowych zebrano bardzo ciekawe i cenne zabytki ruchome, głównie w postaci fragmentów naczyń glinianych tzw. typu „chodlikowskiego” (naczynia lepione ręcznie i obtaczane, zdobione pasmami linii poziomych i falistych), przedmiotów kościanych, metalowych, glinianych, narzędzi krzemiennych i kaminnych, kości zwierzęcych. Ostatnie lata przyniosły odkrycie cmentarzyska kurhanowego, położonego nieopodal reliktów grodu. Kryje ono bogato wyposażone ciałopalne pochówki ludzi oraz koni, które były złożone na nasypach kurhanów. W jednym z kurhanów odkryto spalone szczątki kostne mężczyzny oraz konia wraz z brązowymi elementami uprzęży końskiej i fragmentami naczyń glinianych datowane na IX/X w.

Obiekt ogólnie dostępny dla zwiedzających

Oprac. Ewa Prusicka-Kołcon, OT NID Lublin, 14.10.2014 r.

Bibliografia

Gajewski L., Wyniki wstępnych badań na grodzisku wczesnośredniowiecznym we wsi Chodlik, pow. Puławy, „Wiadomości Archeologiczne’, t. XX, 1954, s. 86-89.
Gardawski A., Z zagadnień kultury wczesnego średniowiecza południowej Polski, „Rocznik Lubelski” 1966, t. 9, s. 9-53.
Gardawski A., Chodlik. Część 1. Wczesnośredniowieczny zespół osadniczy w Chodliku. „Biblioteka Archeologiczna”, t.21, Wrocław-warszawa 1970.
Hoczyk-Siwkowa S., Chodlik, gm. Karczmiska, woj. lubelskie, „Informator Archeologiczny. Badania rok 1975”, Warszawa 1976, s. 166
Hoczyk-Siwkowa S., Lis P., Najnowsze odkrycia na grodzisku w Chodliku, „Z Otchłani Wieków”, Nr 1-4/2003, s.88-92.
Kutyłowska I., Chodlik, pow. Opole Lubelskie, „Informator Archeologiczny. Badania 1968”, Warszawa 1969, s. 222-223.

Artykuł pierwotnie ukazał się na portalu zabytek.pl.
Właściciel praw autorskich do artykułu: Narodowy Instytut Dziedzictwa.
Na naszych łamach publikujemy na podstawie licencji CC BY-NC-ND 3.0.