Święto Welesa – historia i dotarcie do Polski
Padają pytania o to, jak umiejscowić święto ku czci Pana Ciemnej Pory na kalendarzu rocznym – jakie są jego źródła, koncept, geneza powstania. Na te pytania chciałbym odpowiedzieć w tym tekście. Padnie tu trochę odwołań do historii rodzimowierstwa słowiańskiego.
Powstanie „Dnia Welesa”
Geneza święta poświęconego Panu Nawii wiąże się z powstaniem rodzimowierstwa w Rosji. Po raz pierwszy „Weles – połowa zimy” pojawia się w zestawieniu Sergieja Kaczana, umieszczonym w pierwszym wydaniu „Именослов” Wadima Kazakowa (maj 1994)1. Święto znajduje się pod datą 20 lutego i głównym zadaniem w tym dniu jest żertwa z masła.
W drugim wydaniu tegoż pisma z 26 listopada 1994 autor zmienił datę święta na 11 lutego2 – i tak już pozostało.
Święto Welesa po raz pierwszy, obchodzone było w lutym 1996 na kapiszczu „Sokół” przez Kałuską Wspólnotę Słowiańską3.
„Święto Welesa” w Polsce
Kiedy to święto dotarło do Polski? Pomijam osobiste kontakty, jakie miała polska delegacja z „Rodzimej Wiary”, pod przewodnictwem Stanisława Potrzebowskiego z Rosjanami, na spotkaniu przedzałożycielskim Światowego Kongresu Religii Etnicznych w Wilnie w 1996 roku. [Przypis Redakcji: Fakt ten zostaje pominięty ze względu na małą ilość informacji. W tym okresie informacje o Święcie Welesa i jego formie poznało kilka osób i nie były one ogólnodostępne.]
Kapiszcze “Sokół” Dzień Welesa, rok 2000. Z archiwum Wadima Kazakowa. Zdjęcia udostępnione dla iSAP. Nie podlegają prawu przedruku.
Po raz pierwszy Święto Welesa opisane jest w wydanej na początku 1997 roku książce Haliny Łożko „Rodzima wiara ukraińska”. Na końcu publikacji został umieszczony aneks, zawierający ukraiński kalendarz pogański „Koło Swaroże” od wiosny 1997 do wiosny 1998, i w nim pod datą 9 – 15 luty 1998 jest Wełesowy Tydzień „Czarci Tydzień”. Jak napisała autorka: „Czci się Wełesa, wywraca kożuchy futrem na wierzch, nakłada maski. Grupy Wełesowych żerców chodzą po wsi, zaglądają do domów, stajni, chlewów, wygłaszają magiczne zaklęcia dla zapewnienia zdrowia zwierząt domowych.
Kapiszcze “Sokół” Dzień Welesa, rok 2000. Z archiwum Wadima Kazakowa. Zdjęcia udostępnione dla iSAP. Nie podlegają prawu przedruku.
Inna nazwa tego święta: „Czerkiesowy Tydzień”4. Niestety nie wiem, czy podobne „Koło Swaroże” dla lat 1994 – 1995 było umieszczone w pierwodruku H. Łożko „Rodzimej wiary ukraińskiej”, wydanej w Kijowie w 1994 roku. Uwidacznia się tutaj różnica pomiędzy świętowaniem przez rodzimowierców rosyjskich, a ukraińskich. W Rosji świętowany jest „Dzień Welesa” i następujący po nim tydzień świętowania, natomiast na Ukrainie główne święto zawarte jest w „Tygodniu Welesa” i w tym roku ten tydzień przypada na 06 – 13 lutego 2021.
Dlaczego 11 lutego?
Poznaliśmy genezę święta, to teraz zajmijmy się datą – 11 lutego. 24 lutego obchodzony jest w ludowym kalendarzu rosyjskim dzień św. Błażeja z Sebastii (zwanego z rosyjska Własijem- święto Власье)5.Tu krótko o zawiłościach kalendarza. Cerkiew do chwili obecnej używa przy kalendarzu liturgicznym kalendarza juliańskiego (stary styl), a wg używanego u nas kalendarza gregoriańskiego (nowy styl) jest to właśnie dzień 11 lutego.
Święto nazywane było „krowim świętem”, „wybijaniem rogu z zimy”. Św. Błażej na ikonach przedstawiany jest ze stadem krów. W tradycji ludowej jest opiekunem bydła, szczególnie w okresie zimowym, kiedy po wycieleniu pojawia się pierwsze mleko.
Świętowanie dnia św. Własa w rosyjskiej kulturze ludowej
W tym dniu modlono się o dobre zdrowie dla bydła, przyprowadzano je do cerkwi na nabożeństwa, gdzie krowy były święcone. Modlono się także o szczęście rodzinne oraz o uzdrowienie z chorób gardła. Smażono specjalne naleśniki/pączki z kaszą mleczną, którymi później karmiono krowy. Miało to zapewnić doskonałą mleczność w przyszłym roku. W okolicach Woroneża wypiekano z ciasta „kopyta”, którymi karmiono krowy, aby nie kulały. Do cerkwi przynoszono pierwsze zrobione po wycieleniu masło, składając je pod ikoną św. Błażeja. Popularne powiedzenie mówiło: „Błażej ma brodę w maśle”6. Inne powiedzenie mówiło, że „Włas – bóg bydła strąca róg z zimy”7, znacząc zmierzającą zimę ku końcowi. W dniu Własa obowiązywał zakaz prac gospodarczych, poza zajmowaniem się bydłem domowym. Wykonywanie innych zajęć tego typu mogło sprawić pomór bydła. Karmiono krowy przygotowanym wcześniej specjalnym sianem, a niekiedy chlebem żytnim.
Dzień Welesa 2001, kapiszcze “Krutica”, Wadim Kazakow i Własta (Kraków). Zdjęcia udostępnione dla iSAP. Nie podlegają prawu przedruku.
Tego też dnia rozpoczynał się handel bydłem w Imperium Rosyjskim. Zarówno sprzedający, jak i kupujący wierzyli, że pod opieką „krowiego boga”, „patrona stad” staje się on dopiero opłacalny. Osoby posądzane o nieuczciwość składały przysięgę na imię tego świętego, powszechnie wierzono, że oszustwo w czasie tej przysięgi skutkuje byciem przeklętym przez „boga bydła” (niepowodzenia, choroby). Powiadano: „Własij nie oszuka, będzie bezpieczny z każdej dziury”8.
W tym dniu także przygotowywano ziarno na wiosenny siew. Część ziarna trzykrotnie wynoszono na mróz, a w czasie siewu mieszano je z resztą. Podobnie postępowano z przędziwem. Także wynoszono je na zewnątrz, miało to zapewnić, że przyszła tkanina będzie bielsza, gładsza i mocniejsza.
Podsumowanie
Patrząc na całość obrzędowania ludowego uznano, że pod imieniem tego prawosławnego świętego został przedstawiony właśnie Weles – w aspekcie opieki nad bydłem domowym. Powoduje to zarówno zbieżność nazwy Włas – Wołos, jak również nazywanie zarówno słowiańskiego boga, jak i chrześcijańskiego świętego „bogiem bydła”.
I dlatego też w dniu jemu poświęconym został wprowadzony w kalendarzu obrzędów słowiańskich „Dzień Welesa”. Wydaje mi się to bardzo trafną decyzją, odzyskującą to święto dla rodzimowierców.
Literatura
1) Вадим Казаков „Именослов” (wydanie pierwsze) Kaługa 1994 str. 54
2) Вадим Казаков „Именослов” (wydanie drugie) Moskwa 1996 str. 102
3) ,,Вятич” 1 (1) 1997
4) Halina Łożko „Rodzima wiara ukraińska” Wrocław 1997 str. 116
5) С. М. Толстая „Полесский народный календарь” Moskwa 2005, str. 293
6) https://vsyamagik.ru/24-fevralya-vlasev-den-korovij-prazdnik/ dostęp w dniu 10.02.2021
7) https://ru.wikipedia.org/wiki/Власьев_день dostęp w dniu 10.02.2021
8) https://boooh.ru/vlasev-den/ dostęp w dniu 10.02.2021
9) Obraz wyróżniający: “Jaguśka”, Józef Ryszkiewicz, około 1920-1927, domena publiczna.
Autor artykułu: Arkadiusz Bartwicki
Korekta: Ewa Mszczuja Jabłońska
W ramach iSAP- Słowiańska Agencja Prasowa
CC- BY- SA 3.0 (tekst)
Zdjęcia archiwalne udostępnione na wyłączność
dla iSAP, nie podlegają prawu przedruku.
