Góra Birów wznosi się na wysokość 460 m n.p.m w kierunku północnym od ruin Zamku Ogrodzieniec. Wzniesienie to zwróciło uwagę osadników już 30 tysięcy lat temu. To właśnie liczne jaskinie w leśnym terenie, w ostańcu wapiennym, stały się w tym czasie obozowiskami łowców niedźwiedzi i reniferów.

[iSAP: Pomysł na weekendową wyprawę- Kurhany Jawczyce, Kopiec Krakusa II, Grodzisko Chełm, Kurhan Moszczenica, Grodzisko Łapczyca (woj. małopolskie)]

Okolice ostańca były idealnymi miejscami do pozyskania krzemienia, z którego wykonywano groty strzał, siekiery, noże, groty włóczni. W pobliżu góry znaleziono pozostałości pracowni krzemiennych z II i III wieku p.n.e. Wtedy też założono w pobliżu góry pierwsze osady rolnicze. W IV i V wieku naszej ery na Górze Birów dominowały plemiona germańskie. Świadczą o tym pozostałości naczyń toczonych na kole, charakterystyczne wyroby ze srebra, żelaza czy brązu. Ozdoby te, znalezione na stanowiskach archeologicznych w pobliżu Birowa, wzbudzają spore zainteresowanie archeologów zarówno krajowych jak i zagranicznych. 

Góra Birów, for.: Marcin Patela dla iSAP – Słowiańska Agencja Prasowa (nie podlega zasadom przedruku).

Początki Góry Birów

W VIII wieku powstała na Górze Birów osada słowiańska wraz z położonym opodal cmentarzyskiem kurhanowym. Wtedy też szczyt góry ufortyfikowano tworząc strażnicę. Jedyne podejście do fortyfikacji stanowiło zbocze o bardzo stromym nachyleniu. Wejścia do strażnicy bronił mocny wał kamienno drewniany. Całość strażnicy była domknięta skalnym, wapiennym ostańcem o wysokości kilkudziesięciu metrów. Była to strażnica idealna do obrony, ale też nie posiadała drogi do bezpiecznej ewakuacji załogi. Strażnica była obstawiona przez garnizon kilku do kilkudziesięciu wojów. Nie miała na celu stawienia oporu, lecz służyła jako punkt obserwacyjny i wypadowy dla zmiennej załogi.

[iSAP: Jak zabito słowiańskość w grodzie Radusz?]

Strażnica została spalona w XIV wieku, prawdopodobnie w trakcie wojen czesko-polskich.  Na miejscu wykopalisk archeologicznych, przeprowadzonych w latach 90 ubiegłego wieku, odkryto liczne groty strzał, bełty, fragmenty toporów, noży, kolczug, ostróg, strzemion, podków i sporo monet bitych wyłącznie w mennicach podległych Królowi Czech. 

Przywracanie dawnej chwały

[iSAP: Cmentarzysko kurhanowe Kornatka]

W roku 2008 na Górze Birów zrekonstruowano elementy strażnicy, nazywając ją na wyrost „Gród na Birowie”. Strome podejście zagrodzono wałem drewniano ziemnym z palisadą i wieżą obronną tuż przy bramie. Pochyły majdan domknięto wieżą strażniczą, w której zamieszkiwali wojowie. Tuż przy bramie zrekonstruowano chatę mieszkalną. Na szczycie skalnego ostańca postawiono wieżę obserwacyjną, z której można było dostrzec ruchy wrogich wojsk na bardzo dużą odległość. Na mapce oznaczono cysternę na wodę, jednak strażnica nie posiadała dostępu do świeżej wody pitnej. 

Góra Birów, for.: Marcin Patela dla iSAP – Słowiańska Agencja Prasowa (nie podlega zasadom przedruku).

Wydobywanie śladów minionych czasów

Badania archeologiczne na Górze Birów prowadził B. Muzolf przy współpracy T. Madeyskiej i K. Cyrka finansowane przez Zarząd Zespołu Jurajskich Parków Krajobrazowych w Dąbrowie Górniczej. Badania obejmowały okres osadnictwa od paleolitu środkowego, przez paleolit górny, neolit, epokę brązu, okres halsztacki, późny okres wpływów rzymskich po wczesne średniowiecze. Ja osobiście współpracowałem z Błażejem Muzolfem na wykopaliskach przy Jaskini Biśnik, ale także kilka razy byłem na Grodzisku Birów. Przesiadywanie w 5 metrowym wykopie przy wejściu do jaskini przez kilka miesięcy i wykopywanie kościanych narzędzi, szczęk lemingów i odłamków krzemienia nie niesie takiego zadowolenia jak odkrywanie artefaktów wczesnego średniowiecza.

Gdzie szukać informacji?

Dla osób zainteresowanych tematem polecam materiały „Góra Birów” gm. Ogrodzieniec AZP 94-52 Zespół Badań Konserwatorskich Łódź B. Muzolf, K.Cyrek. Dokumentacja i materiały przechowywane są w Pracowni Archeologicznej PP Pracownie Konserwacji Zabytków przy Ośrodku Naukowo – Konserwatorskim w Poznaniu. Ponoć zamierza się kontynuować badania terenowe w przyszłości.

Odwiedzając ruiny Zamku Ogrodzieniec, warto odbyć 15 minutową wędrówkę w kierunku Góry Birów i poznać historię strażnicy osobiście. 

Autor artykułu: Marcin Patela
Korekta: Adrianna Patela
W ramach iSAP – Słowiańska Agencja Prasowa
CC BY-SA 3.0 (dotyczy tekstu)
fotografie nie podlegają prawu przedruku