Obserwacja nieba to zajęcie, któremu ludzkość oddawała się od zarania dziejów. Nie mniejsze zainteresowanie budziły ptaki – zwierzęta bardzo różnorodne, intrygujące, często tajemnicze. Większość z nas rozpoznaje najpopularniejsze gatunki występujące w Polsce. A jak jest ze znajomością wierzeń i przesądów dotyczących naszych skrzydlatych przyjaciół? Przyjrzyjmy się kilku z nich na podstawie książki Dzikie Mity.

[iSAP: Mitologia Słowian dla dzieci – “Atlas mitologii świata”]

Tytuł: Dzikie mity. Wierzenia i legendy o naturze
Tekst i opracowanie: Claire Cock-Starkey
Ilustracje: Aitch
Rok: 2021
Wydawnictwo: Słowne
Liczba stron: 77

Bocian

Bo już bocian przyleciał do rodzinnej sosny

I rozpiął skrzydła białe, wczesny sztandar wiosny;

„Pan Tadeusz” Adam Mickiewicz

Do kraju tego, gdzie winą jest dużą

Popsować gniazdo na gruszy bocianie,

Bo wszystkim służą,

Tęskno mi, Panie.

„Moja piosnka” C.K. Norwid

Bocian to jeden z najbardziej charakterystycznych obrazów polskiej wsi. Jest uważany za symbol życia, odradzającej się natury oraz szczęścia. Dom, na którym założył gniazdo, czekała pomyślność, dlatego gospodarze z radością witali te ptaki na swoich dachach. Ujrzenie ptaka w locie było dobrą wróżbą na przyszłość, zwiastującą również pojawienie się potomstwa. Jeśli zaś bocian wyrzucał młode z gniazda, należało spodziewać się głodu.

Kukułka

Ile więc razy kukułeczka kuknie,

To za wiosen tyle wezmę ślubną suknię;

Lecz nim zacznie kukać, trzeba ją wyszukać…

„Terkotka” K. Ujejski

Kukułka, na wschodnich terenach zwana zazulą, kojarzy się obecnie głównie z niechlubnym podrzucaniem swoich jaj innym ptakom oraz ze starymi zegarami. Dawniej jednak była zwiastunem wiosny i pieniędzy. Do dziś ponoć panuje przekonanie, że pierwsze wiosenne kukanie tego ptaka może zapewnić przypływ gotówki, jeśli człowiek ma przy sobie choć jedną monetę. Podejrzewano, że kukułka ma dar wróżenia i wierzono, że swoim głosem może przepowiedzieć pannom, za ile lat wyjdą za mąż, ile będą mieć dzieci, a osobom starszym ile lat życia im pozostało.

Kruk

W wierzeniach słowiańskich kruki były mieszkańcami Wyraju, pośrednikami między światami, niosącymi w okresie zimowym nowe życie. W wierzeniach ludowych, zapewne za sprawą nowej wiary, niemal w całej Europie zaczęto łączyć je z chorobami i śmiercią.

Krukom i wronom lud pewną styczność przypisuje z czartami. Czart nawet niekiedy ich przybiera postać. Krukowi, w czasie napaści nań ze strony ludzi, bies czarodziejskim sposobem nieraz przybywał na pomoc (O. Kolberg).

Niegdyś ludzie wierzyli, że kruki są wcieleniami ludzkiej duszy. Legenda wielkopolska opowiada o poznańskim wojewodzie cierpiącym na epilepsję. Kiedy nie pomogły żadne metody stosowane przez lekarza, łowczy, aby wyleczyć swojego pana, zastrzelił kruka. Jego szpik ocalił mężczyznę, bo w ptaku była ukryta dusza zachłannego lekarza.

Zaś legenda poznańska opowiada o Bolku, który uratował kruczego króla. W zamian ptak podarował chłopcu złotą trąbkę i obiecał pomóc, gdyby tego potrzebował. Minęło wiele lat. Bolko, jak jego ojciec, został trębaczem. Pewnego dnia z wieży zobaczył zbliżających się najeźdźców. Zadął w trąbkę na cztery strony świata. Po chwili niebo przysłoniły dziesiątki ptaków, które zaczęły atakować wrogów. Ci, przerażeni uciekli, a Bolko i mieszkańcy miasta dziękowali krukom za ratunek.

Jaskółka

Jaskółeczka do nas wraca
Z oddalonej drogi.
Śpiewem wita wioskę miłą,
Miłej chaty progi.

Przez trzy morza, przez trzy góry
Światem przeleciała,
Przecież drogie gniazdko swoje
Od razu poznała.

Jakże poznać go nie miała,
Nie trafić do niego,
Kiedy je tu serca nasze
Całą zimę strzegą?[…]

„Jaskółka”, Maria Konopnicka

Jaskółka to ptak mający wiele symbolicznych znaczeń. Najbardziej popularne to wiosna. Wierzono, że ten kto pierwszy zobaczy jaskółkę, przez cały rok będzie cieszył się powodzeniem. A jeśli od razu umyje twarz zimną wodą, pozbędzie się piegów. Jaskółki pomagały ludziom w przewidywaniu pogody – jeśli latały wysoko, zwiastowało to dobrą pogodę, jeśli nisko, tuż nad ziemią – deszcz. Jaskółcze gniazdo na domu uważano za dobry znak, przynoszący szczęście i chroniący przed pożarem. Zniszczenie gniazda ściągało nieszczęście, a przyglądanie się jaskółkom wlatującym do gniazda, ślepotę. Ponoć rozgniewane jaskółki potrafiły sprawić, że mleko kwaśnieje, a jeżeli jakaś przeleciała pod brzuchem krowy, to ta dawała potem mniej mleka lub mleko gorszej jakości.

Jeśli jesteście ciekawi, jakie wierzenia i przesądy w dawnych czasach łączono z tymi i innymi ptakami, takimi jak sowa, rudzik, drozd czy albatros, koniecznie zajrzyjcie do książki „Dzikie mity. Wierzenia i legendy o naturze”, której krótką recenzję znajdziecie pod tym linkiem.

Dzikie mity. Wierzenia i legendy o naturze to pięknie ilustrowany album dla starszych dzieci (9+) oraz wszystkich, których interesują ciekawostki dotyczące natury.

Szata graficzna

Nieco przewrotnie zamiast od treści zacznę od szaty graficznej, której autorką jest rumuńska artystka ukrywająca się pod pseudonimem Aitch. Powiedzieć, że okładka i grafiki są piękne, to jakby nie powiedzieć nic. Każda z nich stanowi nie tylko ilustrację zebranych w książce ciekawostek i mitów, ale osobne dzieło nawiązujące do sztuki ludowej. Polecam odwiedzenie strony internetowej Aitch – http://www.aitch.ro/. Sądzę, że zachwyci Was tak jak mnie.

Dzikie mity, czyli jakie?

Publikacja to zbiór wybranych przez autorkę mitów i ciekawostek związanych z naturą, pochodzących z całego świata – Chin, Kanady, Szwecji, Irlandii, Indii, Meksyku czy Grecji. Album został podzielony na 6 rozdziałów: Zwierzęta; Ptaki; Owady; Kwiaty, rośliny i drzewa; Zjawiska atmosferyczne; Omeny, a na końcu opatrzony słowniczkiem i indeksem. W każdym z nich znajdziemy jedną dłuższą legendę oraz wiele krótkich, często zaskakujących ciekawostek związanych z danym tematem, które mogą stanowić punkt wyjścia do rozmowy na temat natury, geografii, ale też ludzkiej mentalności i zasad postępowania, którymi warto się kierować w życiu – jak choćby w walijskiej legendzie o wiernym wilczarzu Gelercie. Zaletą publikacji są też rymowane wierszyki i wyliczanki, które w przystępny sposób przekazują konkretne informacje dotyczące zwierząt czy zjawisk atmosferycznych. Ich nauka może stanowić zabawę dla całej rodziny.

Przykład? Bardzo proszę.

„Czerwone niebo wieczorem – pasterz z dobrym humorem.

Czerwień na niebie o świcie – deszcze uprzykrzą mu życie.”

Na zachętę

Jeśli chcecie dowiedzieć się, czego omenem była pszczoła siedząca na ustach, po co jedzono oczy sowy, jakie właściwości miała trzynoga żaba, czy dlaczego angielski farmer siadał na ziemi bez spodni, koniecznie sięgnijcie po Dzikie mity.

Jest to bowiem publikacja, która pokazuje, jak ważna dla społeczności ludzkich była natura niezależnie od długości i szerokości geograficznej oraz mądrość budowaną na doświadczeniu i cierpliwości, z której my dziś również możemy czerpać.

Książkę możesz kupić na stronie wydawnictwa KUP KSIĄŻKĘ

Okładka książki “Dzikie mity…”. Na prawie cytatu.