Oberek – magiczny taniec Słowian
Oberek to jeden z najbardziej dynamicznych i żywiołowych tańców ludowych w Polsce, który należy do pięciu polskich tańców narodowych. Charakterystyczne, szybkie obroty i niesłabnące tempo czynią go wyjątkowym wśród tradycyjnych tańców, takich jak polonez, kujawiak czy mazur. O ile w większości przypadków oberek tańczony był jako taniec towarzyski, jego znaczenie wykracza daleko poza funkcję rozrywkową – stanowił on również część rytuałów i zwyczajów słowiańskich.
Etymologia nazwy oberek
Słowo „oberek” pochodzi od czasownika „obracać się”, co odzwierciedla istotę tego tańca. W różnych regionach Polski oberek może mieć również inne lokalne nazwy, takie jak „wywijany” czy „zawijany”.
Charakterystyka oberka
Oberek charakteryzuje się szybkim, niemal wirującym ruchem, który wymaga doskonałej kondycji fizycznej i wyczucia rytmu. Ruchy w oberku są pełne ekspresji, a taniec wykonywany jest w parach. Podstawowe kroki oberka obejmują dynamiczne skoki i szybkie obracanie się, co nadaje tańcowi energii i niesamowitej lekkości, mimo iż wymaga on znacznego wysiłku fizycznego.
Oberek jest tańcem „na trójkę” (metrum trójdzielne/nieparzyste), co w kulturze ludowej miało swoje symboliczne znaczenie, gdyż liczba trzy była uznawana za liczbę harmonii i równowagi. W muzyce ludowej do oberków wykorzystywano zazwyczaj skrzypce, basy oraz bębenki, które nadawały utworowi charakterystyczne brzmienie.

Obrót w tańcu miał również konotacje magiczne – według dawnych wierzeń spirala i obrót stanowiły symbole życia, narodzin i śmierci, dzięki czemu oberek nie tylko dostarczał rozrywki, ale też łączył człowieka z nieznanym, nadprzyrodzonym światem.
Historia i pochodzenie oberka
Oberek wywodzi się z polskiej wsi i jest mocno związany z kulturą chłopską, choć w późniejszych wiekach przyjął się także na dworach szlacheckich i w miastach, gdzie zyskał bardziej uładzoną formę. Jego historia sięga nawet XVIII wieku, kiedy to, jako taniec ludowy, zaczął zdobywać popularność nie tylko na wsiach, ale także wśród wyższych warstw społecznych. Ta ewolucja przyczyniła się do uznania oberka za jeden z polskich tańców narodowych i symbol kultury narodowej, będący także inspiracją dla muzyki poważnej i dzieł kompozytorów, jak choćby Fryderyka Chopina.
Warianty oberka
Oberek, choć jest jednym tańcem, ma kilka wariantów regionalnych, co świadczy o jego popularności i adaptacji w różnych kulturach lokalnych. W zależności od regionu można wyróżnić oberek wielkopolski, mazowiecki czy świętokrzyski. Każdy z nich różni się nieco stylem i tempem, jednak wszystkie łączy wspólna baza ruchowa oraz dynamika charakterystyczna dla tego tańca.
Oberek w tradycji weselnej – taniec chmielony i przekazanie panny młodej
Dla Słowian oberek nie był jedynie formą rozrywki. Taniec miał również głęboki wymiar wierzeniowy i często towarzyszył ważnym wydarzeniom w życiu społeczności. W wielu regionach oberek tańczono podczas dorocznych świąt związanych z cyklem natury – takich jak Noc Kupały, Zielone Świątki czy dożynki. Wierzono, że dynamiczne ruchy taneczne oraz muzyka mają moc odstraszania złych duchów i sprzyjają urodzajowi oraz zdrowiu uczestników.
W tradycyjnych obrzędach weselnych oberek pełnił szczególną rolę, symbolizując rytuał przejścia panny młodej do nowej rodziny. Jednym z elementów tego zwyczaju był „taniec chmielony”. W ramach tego tańca następowało przekazanie panny młodej przez jej rodzinę: taniec ten rozpoczynał się od najbliższego krewnego panny młodej, po czym kolejni krewni, coraz dalsi, przekazywali ją w tańcu członkom rodziny pana młodego, aż w końcu panna młoda trafiała do rąk swojego męża. Ten obrzęd podkreślał zarówno więzi rodzinne, jak i znaczenie zaślubin jako momentu integracji z nową rodziną, przejścia duszy do rodu męża.
Oberki i wydarzenia historyczne
W XIX wieku, w czasach zaborów, oberek nabrał dodatkowego wymiaru symbolicznego – stanowił wyraz sprzeciwu wobec zaborców i był manifestacją przywiązania do narodowych wartości i tożsamości. Wykorzystywano go podczas narodowych obchodów oraz w teatrze, aby przypominać o polskości i niezależności kultury.
Tańczmy oberki do końca świata…
Oberek to nie tylko taniec, ale również forma wyrażenia wspólnotowego ducha, radości i jedności w społecznościach wiejskich. Tańczono go przy różnych okazjach, takich jak wesela, odpusty, święta ludowe czy dożynki, co czyni go symbolem polskiej kultury ludowej. Dla wielu regionów Polski, a szczególnie Mazowsza, oberek stał się nieodłącznym elementem lokalnych tradycji, będąc jednocześnie tańcem, który pozwalał wyrazić emocje i dumę z własnej tożsamości kulturowej. Jego żywiołowość i intensywność odzwierciedlają charakter polskiej wsi, która, pomimo trudności (a może dzięki nim), była silna, jurna i żywiołowa.
Artykuł ten powstał w inspiracji książką „Oberki do końca świata” Wita Szostaka, której recenzja ukaże się już niebawem.
Autorka artykułu: Karolina Lisek
W ramach iSAP – Słowiańska Agencja Prasowa
Przypisy
[1] Żaneta Krysińska, Taniec jako twórca doświadczania przepływu, Studia Społeczne 2:53-79, 2021.[2] Tomasz Nowak, Polskie tańce narodowe jako kanon kulturowy – wyznaczniki, geneza, przemiany, Studia Chopinowskie, 2018.
[3] Patrycja Kuczyńska, Nieokrzesana! Transowa! Oszałamiająca! Taneczne rozważania wokół tradycyjnej muzyki ludu wiejskiego, Dom Tańca Warszawskiego.
[4] Oberek w Culture.pl, https://culture.pl/pl/dzielo/oberek
[5] Oberek na stronie Poloniny Rzeszów, https://www.poloniny.rzeszow.pl/oberek/
[6] Wikipedia: Oberek, https://pl.wikipedia.org/wiki/Oberek
[7] Teatr NN – Etnografia Lubelszczyzny, https://teatrnn.pl/leksykon/artykuly/etnografia-lubelszczyzny-zareczyny-i-wesele/
[8] Serwis tance.edu.pl – Oberek, https://www.tance.edu.pl/pl/dances/show/dance/663
1 comment