Do napisania tego tekstu zainspirował mnie Witt Wilczyński (iSAP, RadioWid), który przypadkiem natknął się na kolejny wątek Słowian w policyjnym serialu telewizyjnym. Przypominając sobie „osławionego” Komisarza Alexa i odcinek o wyznawcach Peruna, postanowiłam sprawdzić, jakie jeszcze ,,kwiatki” znajdziemy w programach telewizyjnych.

Coraz bardziej obecni w świadomości społecznej rodzimowiercy słowiańscy pojawiają się w medialnych bastionach takich jak telewizja. Nie tylko jako goście wywiadów, ale również jako wątki lub inspiracje (o zgrozo!) seriali telewizyjnych.

Sekciarze, dziwacy, przebierańcy, sataniści… Telewizja czasami w bardzo daleki od rzeczywistości sposób przedstawia współczesnych wyznawców wiary rodzimej Słowian.

UWAGA! W prezentowanym materiale znajdują się spoilery odcinków seriali

Komisarz Alex, odcinek ,,Noc Peruna” (serial telewizyjny)

polski serial kryminalny, nadawany od 3 marca 2012 na antenie TVP1. [1]

Dla dociekliwych, sytuację najlepiej wyjaśnia Słowiańska Moc [Beczka gorzkiego śmiechu…].

Cytując w.w. blog: Odcinek ten w niewybredny sposób ośmiesza osoby zainteresowane słowiańskimi wierzeniami (w tym przede wszystkim kultywujące słowiańską wiarę), jak i środowisko naukowe antropologów, czy religioznawców. [2]

Rodzimowiercy, chociaż nie nazwani wprost w tym odcinku, zostają przedstawieni jako grupa sekciarzy składających krwawe ofiary z ludzi; przedstawieni w sposób całkowicie negatywny i stanowiący realne zagrożenie w społeczeństwie.

Widoczna na szyi oprawcy swarga, kadr z serialu ,,Komisarz Alex” odcinek ,,Noc Peruna” [3]

W sprawie Komisarza Alexa zostało wystosowane specjalne pismo do KRRiT przez indywidualną osobę. Rada nie dostrzegła nadużyć, co możemy przeczytać w piśmie z odpowiedzią.

Policjanci i Policjantki, odcinek 656 (serial telewizyjny)

polski serial obyczajowo-fabularny o tematyce kryminalnej produkcji ATM Grupa, emitowany od 29 września 2014 na antenie TV4. [5]

Pewien mężczyzna odnalazł na budowie we Wrocławiu ludzkie kości. Postanowił sprzedać je studentom medycyny. Niestety, zanim to nastąpiło, syn tego bohatera ukradł jeden egzemplarz dla siebie i nagrał film na popularny kanał internetowy. Materiał trafił na policję, która podjęła działania śledcze. Podejrzany chłopak w zeznaniach skłamał (najprawdopodobniej w wyniku strachu przed rozgniewanym ojcem), że czaszkę znalazł na wzgórzu, gdzie są rytuały .
Policja ustaliła, że obrzędują tam rodzimowiercy. Policja wtargnęła na obrzęd Maślenicy, podczas której ofiarnik/żerca modlił się do Welesa, a członkowie gromady okładali się tępymi mieczami.
Okazało się, że czaszka ludzka wykorzystywana podczas obrzędu jest plastikowa.

Zapis odcinka ze słuchu (prezentowane dialogi mogą się nieznacznie różnić od oryginału).

Rozmowa pomiędzy policjantami na komisariacie.
– Poszukałem trochę w sprawie tych grup subkulturowych.
– No i co tam?
– Oczywiście pierwsze skojarzenie jakie się nasuwa to sataniści, tyle że to raczej dawne dzieje. Z tego co sprawdziłem, to od lat nie ma żadnych śladów ich aktywności, szczególnie we Wrocławiu. Kolejne skojarzenie to rodzimowiercy…
– Kto taki?
– Rodzimowiercy, czyli wyznawcy bóstw słowiańskich, jak Świętowit, Swarożyc, Perun…
– Czy używają czaszek w swoich rytuałach?
– Tak… to znaczy, mogą. Kulty słowiańskie są bardzo popularne na Wschodzie, a biorąc pod uwagę to, że mnóstwo Ukraińców w ostatnim czasie zjechało do Wrocławia, to być może jakaś grupa posiada prawdziwe szczątki i używa ich do rytuałów.

(…)
– No właśnie nie, jeśli coś odprawiają to myślę, że dzisiaj.
– Bo?
– Bo akurat zaczyna się Maślenica… to takie ich słowiańskie święto wiosny.

Wg mojej opinii Rodzimowiercy zostali pokazani jako pewna sekta alternatywna do satanizmu (który już jest pomijalny lub nieobecny wg serialowej policji), ale w sumie niegroźna. Być może nawet spróbowano pokazać, czego mógłby dowodzić ostatni przytoczony dialog, że stereotypy dotyczące rodzimowierców mogą gubić. Chociaż osobiście sądzę, że nie było to faktycznie zamierzone działanie producentów/scenarzystów serialu, a wyszło niecelowo, przez przypadek.

Policja wkracza na obrzęd Maślenicy.
– …to jest plastik!
– Oczywiście, że to jest plastik!
– Nigdy nie używaliście ludzkich, prawdziwych czaszek?
– Jasne że nie, a za kogo wy nas macie?!

Fragment z serialu ,,Policjanci i policjantki”, odcinek 656 [6]

Żmijowisko (serial telewizyjny)

polski serial kryminalny z 2019 roku w reżyserii Łukasza Palkowskiego. Serial został wyprodukowany przez Canal+ i studio Aurum Film na postawie powieści pt. „Żmijowisko” Wojciecha Chmielarza. [7a] [7b]

Wydarzenia w serialu toczą się wokół tajemniczego zaginięcia nastoletniej dziewczyny Ady, za którym – jak się okazuje później – może stać para związana ze składaniem pogańskim bóstwom ofiar z ludzi.

Opętany Damian, podjudzany przez Sabinę, nie był w stanie skrzywdzić własnej siostry, więc postanowił, że złoży ofiarę pogańskim bóstwom w postaci kilkuletniej, obcej dziewczynki. W kulminacyjnym momencie sytuacja wymyka się jednak spod kontroli i dochodzi do tragedii, jakiej nawet Sabina nie była w stanie zaplanować. [8a]– relacjonuje dziennikzachodni.pl

Zapis odcinka ze słuchu (prezentowane dialogi mogą się nieznacznie różnić od oryginału).

Rozmowa między dziewczyną i chłopakiem.
– Pewnie robili to tutaj, pod Diabelskim Drzewem…
Dziewczyna przecina swoją dłoń nożem i smaruje krwią drzewo.
– Co ty?!
– Mówiłam ci, Słowianie składali Bogom ofiary z ludzi. Byli super.

Kadr z serialu ,,Żmijowisko”, odcinek nr 3 [8b]

Podobnie jak i w wątku u Komisarza Alexa, kultura Słowian zostaje przedstawiona jednotorowo, wskazując na jej (ze współczesnej perspektywy) negatywne i zagrażające dla społeczeństwa elementy. Sam serial nie wymienia bezpośrednio nazwy „rodzimowiercy” (a przynajmniej nie zostało to przeze mnie wychwycone), niemniej wg mojej opinii, rzuca mroczny cień na działania współczesnych Słowian i dla osób niezaznajomionych z tematem głębiej – może być drogowskazem prowadzącym do zachowań niechętnych lub agresywnych w stosunku do społeczności ,,rodzimo”. Powiedzmy sobie szczerze, dziewczyna nie minęła się z prawdą (spoglądając na dawne dzieje). Jednakże wydarzenia i motywacje prezentowane przez uwspółcześnionych bohaterów tego serialu są już dalekie od obecnych zwyczajów ofiarnych.

Tanie Dranie. Słowianie i Neopoganie (program telewizyjny, wywiad)

Prowadzący programu, tj. Krzysztof Kłopotowski i Jakub Moroz starają się podejmować tematy kontrowersyjne i aktualne do współczesnych wydarzeń na arenie społeczno-politycznej. [9]

W tym odcinku jako gość został zaproszony etnograf Mikołaj Jarmakowski przedstawiony przez prowadzących jako reprezentant strony rodzimowierców słowiańskich (Stowarzyszenie Rodzimowierców Pomorskich Jantar i organizacja Drzewo Przodków) oraz historyk Michał Barcikowski piastujący stanowisko antagonistyczne, będący tu przedstawicielem organizacji Christianitas.

Pomijając już kwestie wystąpienia pana Mikołaja, które wzbudziło skrajne emocje w społeczności rodzimowierczej (zarówno pozytywne jak i negatywne), bardzo rzuca się w oczy czołówka, pewnego rodzaju zapowiedź tematu rozmowy (nazywana felietonem) przygotowana przez producentów programu.

Zapis odcinka ze słuchu (prezentowane dialogi mogą się nieznacznie różnić od oryginału).

Rozmowa między prowadzącymi.
(…)
– Ludziom marzy się odtworzenie wielkiego imperium Lechitów, które ponoć pokonało Aleksandra Macedońskiego.

Czyta lektor w felietonie zapowiadającym temat:
Adam i Ewa mówili po Polsku. Nasi przodkowie z potężnego imperium Lechitów, pokonali armię Aleksandra Macedońskiego. Na polskich ziemiach, przed przyjęciem chrztu w 966 r. istniało potężne imperium Słowian rządzące połową ówczesnego świata. Tak twierdzą turbosłowianie. To grupa zwolenników powrotu Polaków do wiary w bogów słowiańskiego panteonu… [10]

Sądzę, że czołówka ta (mając na względzie polityczne konotacje stacji, dla której odbywał się wywiad) miała na celu zapewnić kontrowersje oraz już na samym początku wyprowadzić z równowagi Mikołaja Jarmakowskiego oraz pomniejszyć jego wiarygodność w oczach niezaznajomionych odbiorców programu Tanie Dranie. Całe szczęście, etnograf nie pozwolił się zaciągnąć w maliny i przez całą rozmowę skrupulatnie odpierał ataki zarówno ze strony prowadzących programu, jak i drugiego gościa.

Mam nadzieję, że ten filmowy felieton został wykonany z premedytacją, a wiedza producentów i ekipy realizacyjnej w TVP nie ogranicza się tylko do zjawiska tzw. Turbo Słowian. Niestety materiał w eter i tak został wyemitowany i tylko Bogi raczą wiedzieć, co na to odbiorcy programu.

Kadr z programu ,,Tanie Dranie” odcinek o Słowianach i neopoganach [11]

Śniadaniówki ratują sytuację?

Przedstawiciele grup rodzimowierczych i rodzimokulturowych pojawiają się również w programach śniadaniowych udzielając (na ogół skąpych w informacje ze względu na czas antenowy) wywiadów. Niestety kamera nie zawsze wybiera osoby, które w sposób sensowny i rzeczowy potrafią opowiedzieć o rodzimospołeczności, ale przede wszystkim te osoby, które swoją charyzmą i „przebojowością” kradną sekundy na wizji…

Na szczęście, co przynosi ulgę wielu z zainteresowanych rodzimowierstwem, coraz częściej producenci programów śniadaniowych sięgają po bardziej rzeczowe źródła. W efekcie powołano do życia całkiem udane wywiady z podcasterką i pomysłodawczynią portalu Słowiańskości , które wyemitowano w programie (również produkcji TVP) Pytanie na śniadanie. Polecam zapoznać się z tymi niedługimi rozmowami i wyrobić swoje zdanie na ich temat.

Oczywiście największe zainteresowanie śniadaniówek przypada na czerwiec ze względu na Noc Kupały, romantyczną i wdzięczną w prezentacji, a także bardzo obecną w popkulturze.

Jak leczą szeptuchy z Podlasia?
[zobacz wywiad]
Mity przodków łączą nas z własnymi korzeniami. Dawniej wierzono, że szum drzew niesie przesłanie od pradziadów. Może dobrze czasem wsłuchać się w taki szept liści? Dawne ludowe wierzenia okazują się bardzo współczesne i mocno przeplatają się ze współczesnym slow life’m. [12]

Słowiańskie tradycje intrygują, fascynują i… powracają!
[zobacz wywiad]
Rusałki, latawce, utopce, szeptuchy – czyli postacie ze słowiańskiej mitologii, która bije ostatnio rekordy popularności. Słowiańskość intryguje, pobudza wyobraźnię i sprawia, że coraz popularniejsze staje się poznawanie starodawnych zwyczajów i obrzędów. Jednym z nich jest robienie motanek – co to takiego i o co właściwie chodzi? [13]

Kadr z wywiadu Jak leczą szeptuchy z Podlasia? [14]

Do grona prezentujących tradycję Słowian zostają wciągnięte również inne osoby, tutaj dla przykładu botanik dr Artur Zagajewski opowiada o nasięźrzale, czyli paproci występującej w tradycjach kupalnych.

W poszukiwaniu kwiatu paproci
[zobacz wywiad]

Kadr z wywiadu o paproci [15]

O czerwcowej nocy przygotowała materiał również konkurencyjna stacja TVN, zapraszając do rozmowy znaną w środowisku rodzimokulturowym artystkę Katarzynę Górewicz wraz z mężem, odtwórcą historycznym Igorem Górewiczem.

Przed nami Noc Kupały. Jak obchodzi się słowiańskie Walentynki?
[zobacz wywiad]
Jedno z czterech świąt solarnych, a więc ściśle związane z naturalnym cyklem natury. Kupała przypada na letnie przesilenie Słońca. To święto ognia, wody, słońca, księżyca, urodzaju, płodności i miłości. W Noc Kupały kobiety szukają męża, odgania się również złe duchy, można też dowiedzieć się, co czeka nas w przyszłości. Dla wielu Kupała jest rodzimą odmianą Walentynek, które przywędrowały do nas z Zachodu. [16]

Kadr z materiału zapowiadającego DDTVN [17]

Na fali od kilku(nastu) lat

Na koniec pragnę zaznaczyć, że wywiadów dotyczących rodzimowierstwa oraz Słowian ukazało się znacznie więcej. Postarałam się dotrzeć do najbardziej aktualnych i popularnych. W przypadku seriali, najprawdopodobniej tylko w powyższych pojawiły się elementy dotyczące rodzimowierstwa i Słowian, które mogą mieć realny wpływ na odbiór tej grupy w społeczeństwie.

Sugerowano mi, że również w serialu Kruk. Szepty słychać o zmroku 
pojawiają się wątki rodzimowiercze. Obejrzałam cały serial (swoją 
drogą, całkiem niezły jak na polską produkcję) i nie pojawiają się tam 
wątki, które można by bezpośrednio wiązać z rodzimowierstwem. 
Pojawiają się tam pewne ludowe wierzenia, które nie mają negatywnego 
wydźwięku wg mojej opinii.

Jak sami widzimy, coraz częściej wywiadów udzielają nieprzypadkowe osoby, które naprawdę mają coś sensownego do powiedzenia. Dziwi zatem fakt, że telewizja nadal (i pewnie jeszcze niejednokrotnie) bazując na kulturze Słowian lub inspirując się nią, tworzy tak abstrakcyjne obrazy jak chociażby te w Komisarzu Alexie czy w Żmijowisku.

Dla jednych to zabawne, dla innych frustrujące (żeby nie napisać dobitniej), dla innych przerażające… Pewne jest, że wraz ze wzbierającymi wodami popkultury również słowiańskość oraz jej elementy będą coraz bardziej dostrzegalne w szerszym środowisku, docierając do osób nie zawsze znających symbole (np. swastykę jako symbol solarny) i potrafiących ze zrozumieniem lub obojętnością przejść obok nich.

Czy wiemy jak zachować się w sytuacji, gdy ktoś przeinacza znaczenie słowiańskich tradycji i zwyczajów? Jakie narzędzia posiadamy obecnie do ewentualnej obrony lub walki? Czy jesteśmy gotowi – jako grupa – na wypłynięcie na otwarte wody?
Zachęcam do podjęcia dyskusji w komentarzach, do której chętnie sama się dołączę.

Bibliografia

Fragmenty utworów należą do ich prawnych właścicieli i zostały wykorzystane wg 
prawa cytatu (art. 29 ust.1 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych).

Autor Artykułu: Karolina Lisek
Korekta: Stanisław Lipski
W ramach iSAP – Słowiańska Agencja Prasowa
CC- BY- SA 3.0